Το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (Βάλτερ Πούχνερ, Πρόεδρος, Σπύρος Α. Ευαγγελάτος, Αναπληρωτής Πρόεδρος), σε συνεργασία με το Τμήμα Εκθέσεων της Διεύθυνσης Πολιτιστικών Εκδηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού (Ευάγγελος Πασσιάς, Διευθυντής, Αθανάσιος Μαράντος, Προϊστάμενος Τμήματος) και με τη συνδρομή των Πρυτανικών Αρχών, του Πρύτανη Κωνσταντίνου Δημόπουλου και των Αντιπρυτάνεων Ιωάννη Δρακόπουλου και Αντωνίου Δανασσή–Αφεντάκη, οργάνωσε την έκθεση «Έλληνες σκηνογράφοι – ενδυματολόγοι και αρχαίο δράμα» στο Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Αθηνών, κτήριο Κωστή Παλαμά, Ακαδημίας 48, από 31 Μαρτίου – 30 Απριλίου 1999. Η έκθεση, που εγκαινιάστηκε από την τότε υπουργό Πολιτισμού κ. Ελισάβετ Παπαζώη, χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης (E.Π.Ε.Α.Ε.Κ.), υποπρόγραμμα 3, μέτρο 3.2, ενέργεια 3–2α στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος (Επιστημονικός υπεύθυνος: Καθηγητής Άγγελος Δεληβορριάς).
Στη θεματική αυτή έκθεση, που επιμελήθηκε η υπογράφουσα Ελένη Φεσσά–Εμμανουήλ και σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες της Α΄Εφορείας Νεότερων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, Βάσω Ρούσση και Κική Οικονόμου με τη συνεργασία του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, απόφοιτου του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, παρουσιάστηκαν χαρακτηριστικά δείγματα της σκηνογραφικής και ενδυματολογικής εργασίας σαράντα εννέα ελλήνων καλλιτεχνών πάνω στο αρχαίο δράμα. Ξεκινώντας από τις δημιουργίες της Εύας Πάλμερ–Σικελιανού (στις Δελφικές Εορτές του 1927 και 1930) και των δύο στυλοβατών της παράδοσης του Εθνικού Θεάτρου, του Αντώνη Φωκά και του Κλεόβουλου Κλώνη, η έκθεση προχώρησε στους ανανεωτές της παράδοσης αυτής Γιώργο Βακαλό, Γιάννη Μόραλη, Γιάννη Παππά, για να φθάσει στις αναζητήσεις των ζωγράφων της γενιάς του ’30, Διαμαντή Διαμαντόπουλου, Νίκου Εγγονόπουλου, Γιάννη Τσαρούχη, Σπύρου Βασιλείου, Νίκου Χατζηκυριάκου–Γκίκα, και από εκεί στις προτάσεις των νεότερων σκηνογράφων – ενδυματολόγων Άγγελου Αγγελή, Νίκου Αλεξίου, Αναστασίας Αρσένη, Γιώργου Ασημακόπουλου, Βασίλη Βασιλειάδη, Απόστολου Βέττα, Χλόης Γεωργάκη–Ομπολένσκυ, Ρένας Γεωργιάδου, Κώστα Δημητριάδη, Έρσης Δρίνη, Δαμιανού Ζαρίφη, Γιώργου Ζιάκα, Γιάννη Καρύδη, Κυριάκου Κατζουράκη, Γιάννη Κόκκου, Γιάννη Κύρου, Αλέκου Λεβίδη, Παύλου Μαντούδη, Ιωάννας Μανωλεδάκη, Γιάννη Μετζικώφ, Δημήτρη Μυταρά, Αγνής Ντούτση, Ιωάννας Παπαντωνίου, Φαίδωνα Πατρικαλάκη, Γιώργου Πάτσα, Άννας Περντρώ–Παροίκου, Νίκου Πετρόπουλου, Ανδρέα Σαραντόπουλου, Νίκου Σαχίνη, Αλέκου Φασιανού, Βασίλη Φωτόπουλου, Διονύση Φωτόπουλου, Σάββα Χαρατσίδη και Λαλούλας Χρυσικοπούλου.
Ένα μέρος του υλικού της έκθεσης και του καταλόγου – βιβλίου που την συνόδευσε – προήλθε από πρωτότυπη έρευνα τριάντα φοιτητών του Τ.Θ.Σ. πάνω στην ελληνική σκηνογραφία – ενδυματολογία, διάρκειας τριών εξαμήνων, στο πλαίσιο κατ’ επιλογήν μαθημάτων της υπογράφουσας.
Παρουσιάστηκαν, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δείγματα της σκηνογραφικής και ενδυματολογικής εργασίας σαράντα εννιά καλλιτεχνών πάνω στο αρχαίο δράμα, επί συνόλου εβδομήντα τριών που γνωρίζουμε ότι ασχολήθηκαν μία τουλάχιστον φορά με το θέμα αυτό. Η προσπάθεια τής παρουσίασης υπήρξε επίπονη, λόγω πρακτικών αλλά και ουσιαστικών δυσκολιών, που οφείλονται κυρίως στην έλλειψη οργανωμένων αρχείων και στη μεγάλη διασπορά του οπτικού υλικού. Το υλικό αυτό, όταν υπήρχε, έπρεπε να αναζητηθεί σε πηγές, οι οποίες δεν ήταν πάντα γνωστές, ούτε εύκολα προσπελάσιμες. Άλλοι πάλι σκηνογράφοι και ενδυματολόγοι, θεωρώντας την τέχνη τους εφήμερη, δεν έβρισκαν σκόπιμη την παρουσίαση ή την καταγραφή των εργασιών τους.
Η έκθεση αυτή άνοιξε ουσιαστικά ένα σημαντικό, αλλά παραμελημένο, κεφάλαιο της ιστορίας του νέου ελληνικού θεάτρου: το κεφάλαιο της σκηνογραφίας και της ενδυματολογίας του αρχαίου δράματος στη σκηνή του 20ού αιώνα. Σκοπός της ήταν να σκιαγραφήσει τις παραδόσεις, τους προβληματισμούς και τη συμβολή των ελλήνων σκηνογράφων – ενδυματολόγων στη σκηνική παρουσίαση του αρχαίου δράματος. Αυτό έγινε με την αντιπροσωπευτικότητα και την ποικιλία στο είδος των εκθεμάτων, από τη φωτογραφία μέχρι ένα ολόκληρο σκηνικό, από τη ζωγραφική και πλαστική μακέτα μέχρι το πραγματικό κοστούμι και προσωπείο.
Στην έκθεση συμμετείχαν με υλικό τους:
Τα Μουσεία – Ιδρύματα: Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου – Θεατρικό Μουσείο, Μουσείο Μπενάκη (Φωτογραφικό Αρχείο – Λαογραφική Συλλογή – Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου – Γκίκα), Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη, Κέντρο Έρευνας και Πρακτικών Εφαρμογών του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος «Δεσμοί», Σχολή Βακαλό, Τομέας Εκδόσεων της Εμπορικής Τράπεζας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο,
Τα Θέατρα: Εθνικό Θέατρο, Θέατρο Τέχνης, Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, Αμφι–Θέατρο, Ανοιχτό Θέατρο, Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα Λάρισας και Βόλου, Θεατρική Λέσχη Βόλου,
Οι Ιδιωτικές Συλλογές – Αρχεία: Συλλογή Διονύση Φωτόπουλου, Αρχείο Άννας Συνοδινού – Γιώργου Μαρινάκη, Συλλογή Ελένης Βακαλό, Αρχείο Κικής Βασιλείου, Συλλογή Ειρήνης Κυριαζή – Κύρου, Αρχείο Βιολέτας – Μαρίας Καρύδη, Συλλογή Μαίρης Ηλιάδη, Συλλογή Ελένης Σοφρά, Συλλογή Κληρονόμων Βάιου Παγκουρέλη, Αρχείο Εταιρείας Εικαστικών Τεχνών «Α. Τάσσος».
31 Μαρτίου 1999 Έκθεση με θέμα: «Έλληνες σκηνογράφοι ενδυματολόγοι και αρχαίο δράμα»
ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ
Ένα τμήμα του υλικού που εκτέθηκε στο κτήριο Κωστή Παλαμά του Πανεπιστημίου Αθηνών συγκροτήθηκε υπό μορφή μικρότερης έκθεσης, η οποία, με την οικονομική και τεχνική στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού αλλά και των τοπικών αρχών, περιόδευσε στις εξής πόλεις της Ελλάδας:
Στα Ιωάννινα στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννίνων (7 Ιουλίου – 6 Αυγούστου 1999), όπου οργανώθηκε με τη συνδρομή της Δημοτικής Αρχής της πόλης.
Στη Σπάρτη, στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη (11 Αυγούστου – 10 Σεπτεμβρίου, 1999), όπου οργανώθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Σπάρτης, με πρωτοβουλία του Πάνου Παπαδολιά και τη συνδρομή του Σαϊνοπούλειου Ιδρύματος. Στα εγκαίνια έγιναν τρεις εισηγήσεις: από την υπογράφουσα Ελένη Φεσσά – Εμμανουήλ και από δύο θεατρολόγους απόφοιτους του Τ.Θ.Σ., την Ίλια Λακίδου με θέμα: «Η προσφορά της γενιάς του ’30 γενικά και του Σπύρου Βασιλείου ειδικότερα» και τον Παναγιώτη Μπουμπουράκα με θέμα: «Γιώργος Πάτσας, ο ποιητής της αφαίρεσης».
Στην Πάτρα, στο Δημοτικό Θέατρο (8–17 Οκτωβρίου 1999), όπου οργανώθηκε από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων του Νομού Αχαΐας και το Τμήμα του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Δυτικής Ελλάδας υπό την αιγίδα του Δήμου Πατρέων.
Στη Νέα Καρβάλη, στη Στέγη Πολιτισμού (20 Νοεμβρίου 1999 – 15 Φεβρουαρίου 2000), όπου οργανώθηκε με πρωτοβουλία του Κέντρου Καππαδοκικών Μελετών και του Ιστορικού Αρχείου της Καππαδοκίας, υπό την αιγίδα του Δήμου Καβάλας.
Στο Άργος, στο Μπουσουλοπούλειο Θέατρο (15 Απριλίου – 15 Μαΐου 2000), όπου οργανώθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αργολίδας, την Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Αργολίδας, το Δήμο Άργους και τη Νομαρχιακή Επιτροπή Ισότητας με πρωτοβουλία της προέδρου της Επιτροπής κ. Κατερίνας Παπανδριανού. Στα εγκαίνια της έκθεσης τιμήθηκε η ηθοποιός Άννα Συνοδινού και έγιναν τρεις εισηγήσεις: από την υπογράφουσα, την επί πτυχίω φοιτήτρια Μυρσίνη Πήχου με θέμα: «Το έργο της σκηνογράφου και ενδυματολόγου Ιωάννας Παπαντωνίου» και την υποψήφια διδάκτορα Κατερίνα Δεμέστιχα με θέμα: «Το σκηνογραφικό και ενδυματολογικό έργο του Γιάννη Τσαρούχη».
Στη Λιβαδειά, στο Δημοτικό Πολιτιστικό Κέντρο Χριάς (20 Μαΐου – 20 Ιουνίου 2000).
Στη Λαμία, στη Δημοτική Πινακοθήκη «Α. Κοντόπουλος» (26 Ιουλίου – 26 Αυγούστου 2000) και
Στο Βόλο, στο Κέντρο Τέχνης «Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο» (15 Σεπτεμβρίου–20 Οκτωβρίου 2000), με πρωτοβουλία του Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας – Καλλιτεχνικού Οργανισμού Βόλου.
Από το Νοέμβριο–Δεκέμβριο του 2000 η έκθεση περιελήφθη στο «Τρένο του Πολιτισμού» των «Καλλιτεχνών χωρίς Σύνορα».
(Περιοδεύουσα Έκθεση, η οποία παρουσιάστηκε από 19.1.2004 έως 15.2.2004 στο Kέντρο Tεχνών του Δήμου Aθηναίων και Έκδοση Bιβλίου-Kαταλόγου 400 σελίδων από τις Eκδόσεις Έφεσος)
H έκθεση «Χορός και Θέατρο. Από τη Ντάνκαν στις νέες χορευτικές ομάδες», η οποία πραγματοποιείται στο Kέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων (πρώην Kτίριο Ε.Α.Τ.-Ε.Σ.Α.), με τη συνεργασία του Tμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Aθηνών και του Πολιτισμικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων, αποτελεί ένα σημαντικό εκπαιδευτικό, καλλιτεχνικό και πνευματικό γεγονός.
Προβάλλει στο ευρύ κοινό τον καρπό μιας πρωτότυπης και πολύμοχθης έρευνας του Tμήματος αυτού πάνω σε έναν σημαντικό τομέα καλλιτεχνικής αλληλεπίδρασης.
Συμβάλλει στην καταγραφή ενός υλικού –των ελληνικών χορευτικών και χοροθεατρικών παραστάσεων του 20ού αι. –, το οποίο, από τη φύση του, έχει ζωή πρόσκαιρη, όση είναι η ζωή μιας παράστασης. Παράλληλα, φωτίζει τη δημιουργική δύναμη της ελληνικής καλλιτεχνικής κληρονομιάς και την καίρια συμβολή των Ελλήνων χορογράφων στην παγκόσμια υπόθεση της αναβίωσης του αρχαίου δράματος. Aναδεικνύει το ενδιαφέρον του αρχαιότερου ελληνικού Πανεπιστημίου για τα πολιτιστικά δρώμενα της χώρας. Eνθαρρύνει ανάλογες πρωτοβουλίες, οι οποίες διευρύνουν τον στενά εκπαιδευτικό του ρόλο.
Aποδεικνύει, τέλος, τη δυνατότητα δημιουργικής συνεργασίας των Aνώτατων Eκπαιδευτικών Iδρυμάτων της χώρας με κρατικούς, αλλά και δημοτικούς φορείς τέχνης και πολιτισμού.
Στην έρευνα αυτή έλαβαν μέρος 80 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας Eλένης Φεσσά-Eμμανουήλ), οι οποίοι κατέγραψαν τις δραστηριότητες των χορογράφων.
H ΣYMBOΛH TΩN ANΘPΩΠΩN TOY XOPOY: MIA ΠΡΩΤΗ KATAΓPAΦH
ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ
Η έκθεση μετά το Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων
Ελένη Φεσσά – Εμμανουήλ
Kαθηγήτρια
